ชาหญ้าดอกขาว จิบบ่อยๆเลิกบุหรี่ อดข้าว
ชื่อ ของ "หญ้าดอกขาว" เป็นที่รู้จักกันดีว่ามีสรรพคุณช่วยลดความอยากบุหรี่ หลังจากถูกบรรจุเข้าสู่บัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. 2554 ซึ่งนอกจากจะเป็นสมุนไพรที่ช่วยให้คนติดบุหรี่เลิกบุหรี่ได้แล้วนั้น ก็ยังมีสรรพคุณอีกมากมายที่ให้ประโยชน์ต่อสุขภาพของคนเรา...
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Vernonia cinerea (L) Less.ชื่อวงศ์ : COMPOSITAE ชื่ออื่น ๆ : ก้านธูป หญ้าหมอน้อย เสือสามขา หญ้าสามวัน ผ้ำสามวัน
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Vernonia cinerea (L) Less.ชื่อวงศ์ : COMPOSITAE ชื่ออื่น ๆ : ก้านธูป หญ้าหมอน้อย เสือสามขา หญ้าสามวัน ผ้ำสามวัน
ลักษณะทั่วไป : ไม้ล้มลุก ใบเดี่ยว เรียงเวียน ดอกช่อ ออกเป็นกระจุกแน่นที่ปลายกิ่ง สีม่วง ผลแห้ง
การขยายพันธุ์ : ใช้เมล็ด
การขยายพันธุ์ : ใช้เมล็ด
หญ้าดอกขาว จัดเป็นวัชพืชชั้นดี ที่มีไว้ก็เหมือนมีหมออยู่ข้างกาย ดังชื่อที่ว่าหมอน้อย น่าจะหมายถึงสรรพคุณที่สามารถรักษาได้สารพัดของเจ้าหญ้าดอกขาวนี้นั่นเอง จากคำบอกเล่าของหมอยาพื้นบ้าน คุณตาส่วน สีมะพริก ท่านว่า หญ้าหมอน้อย นี้ดีเป็นยาแก้ไข้ที่ใกล้มือที่สุด ใช้ได้ตั้งแต่ ไข้ทับระดู ไข้หวัด ไข้มาลาเรีย นอกจากนั้น ยังเป็นยาล้างปอดที่ดีจึงใช้ได้ในอาการ ไอ เจ็บคอ หอบ และสามารถใช้รักษาอาการปวดได้ ทั้งปวดท้อง โรคกระเพาะ ปวดเมื่อย ปวดข้อ
ที่ สำคัญคือ ตายืนยันว่า โรคเลือดสูง (ความดันโลหิตสูง) เยี่ยวขัด คนเป็นเบาหวาน ให้ตากหมอน้อยไว้กินประจำได้เลย ตาส่วนยังบอกว่า หมอน้อยเป็นยารักษาแผลกลาย ผ้ำ (การติดเชื้อมีหนองในเนื้อเยื่อลึก ๆ คล้ายฝีแต่ไม่ใช่ฝี) ฝีหนอง งูสวัด ที่ดีตัวหนึ่งด้วย
นอกจากมีสรรพคุณที่สร้างความอุ่นใจเมื่อมีไว้ใกล้ ๆ แล้ว เมื่อนำหมอน้อยมาต้มกินก็พบว่า เป็นยาต้มที่มีรสชาติดีทีเดียว ดีกว่าสมุนไพรอีกหลายตัว ครั้นมีโอกาสพบปะกับหมอยาหลายท่านมากขึ้น ก็ยิ่งได้รับการยืนยันว่า หญ้าหมอน้อยเป็นยาวิเศษใกล้ตัวจริง ๆ และหมอยาพื้นบ้านในที่ต่าง ๆ จะใช้ในสรรพคุณเหมือนกับที่ตาส่วนบอก แต่อาจจะเรียกชื่อแตกต่างกันไป เช่น ม่านพระอินทร์ ผ้ำสามวัน ยาไม่ต้องย่าง เป็นต้น
จากความรู้พื้นบ้านมีการพัฒนาต่อมากระทั่งปัจจุบันมีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับ ฤทธิ์ของสมุนไพร พบสารออกฤทธิ์และฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา เช่น ขับปัสสาวะ ป้องกันไม่ให้ไตถูกทำลาย ต้านแบคทีเรีย ต้านมาลาเรีย ลดไข้ แก้ปวด แก้อักเสบ คลายกล้ามเนื้อเรียบ ต้านการเกิดแผล ต้านเบาหวาน ต้านการกระจายของมะเร็ง ต้านไม่ให้รังสีแกมมาทำลายเซลล์ เป็นต้น การศึกษาทางแผนปัจจุบันนี้ได้ยืนยันความเป็นหมอน้อยของหญ้าดอกขาวต้นนี้ได้เป็นอย่างดี
ที่ สำคัญคือ ตายืนยันว่า โรคเลือดสูง (ความดันโลหิตสูง) เยี่ยวขัด คนเป็นเบาหวาน ให้ตากหมอน้อยไว้กินประจำได้เลย ตาส่วนยังบอกว่า หมอน้อยเป็นยารักษาแผลกลาย ผ้ำ (การติดเชื้อมีหนองในเนื้อเยื่อลึก ๆ คล้ายฝีแต่ไม่ใช่ฝี) ฝีหนอง งูสวัด ที่ดีตัวหนึ่งด้วย
นอกจากมีสรรพคุณที่สร้างความอุ่นใจเมื่อมีไว้ใกล้ ๆ แล้ว เมื่อนำหมอน้อยมาต้มกินก็พบว่า เป็นยาต้มที่มีรสชาติดีทีเดียว ดีกว่าสมุนไพรอีกหลายตัว ครั้นมีโอกาสพบปะกับหมอยาหลายท่านมากขึ้น ก็ยิ่งได้รับการยืนยันว่า หญ้าหมอน้อยเป็นยาวิเศษใกล้ตัวจริง ๆ และหมอยาพื้นบ้านในที่ต่าง ๆ จะใช้ในสรรพคุณเหมือนกับที่ตาส่วนบอก แต่อาจจะเรียกชื่อแตกต่างกันไป เช่น ม่านพระอินทร์ ผ้ำสามวัน ยาไม่ต้องย่าง เป็นต้น
จากความรู้พื้นบ้านมีการพัฒนาต่อมากระทั่งปัจจุบันมีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับ ฤทธิ์ของสมุนไพร พบสารออกฤทธิ์และฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา เช่น ขับปัสสาวะ ป้องกันไม่ให้ไตถูกทำลาย ต้านแบคทีเรีย ต้านมาลาเรีย ลดไข้ แก้ปวด แก้อักเสบ คลายกล้ามเนื้อเรียบ ต้านการเกิดแผล ต้านเบาหวาน ต้านการกระจายของมะเร็ง ต้านไม่ให้รังสีแกมมาทำลายเซลล์ เป็นต้น การศึกษาทางแผนปัจจุบันนี้ได้ยืนยันความเป็นหมอน้อยของหญ้าดอกขาวต้นนี้ได้เป็นอย่างดี
หญ้าดอกขาว ยาไม่ต้องย่าง
ในวัฒนธรรมอีสาน ใครตกต้นไม้ ควายชน รถชน จะต้องนำตัวไปย่างไฟ โดยใช้สมุนไพรและวิธีการย่างที่ได้กล่าวไปแล้ว เพื่อให้เลือดกระจายตัว มิเช่นนั้นจะมีเลือดคั่งค้าง ทำให้ร่างกายไม่แข็งแรง และเกิดโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ ตามมา แต่ยายผาด ชิดทิด หมอยาเมืองเลย บอกว่ามีสมุนไพรชนิดหนึ่งที่ชื่อว่า "ยาไม่ต้องย่าง" ซึ่งเมื่อต้มกินแล้ว ก็ไม่จำเป็นต้องย่าง เมื่อได้ยินชื่อยาตัวนี้ครั้งแรก ต้องทวนกับแม่หมอถึง 2-3 ครั้ง เพื่อให้แน่ใจว่ามียาชื่อนี้จริง ๆ พอยายผาดไปชี้ต้นให้ดู ก็พบว่าเป็นหญ้าดอกขาวนั่นเอง ซึ่งงานศึกษาวิจัยก็พบว่า หญ้าดอกขาวมีฤทธิ์ลดการอักเสบเป็นสรรพคุณเด่นอย่างหนึ่ง
ยาอดบุหรี่ชาวบ้าน โรงพยาบาลสานต่อ
ประสบการณ์ชาวบ้านยังใช้หญ้าดอกขาวแก้อาการติดบุหรี่ เพราะกินแล้วจะทำให้เหม็นบุหรี่และไม่อยากสูบอีก
ในปี 2531 โครงการสมุนไพรเพื่อการพึ่งตนเอง (ปัจจุบันคือมูลนิธิสุขภาพไทย) ได้นำประสบการณ์การใช้หญ้าดอกขาวนี้มาเผยแพร่ จนได้รับความสนใจอย่างมาก ต่อมาในปี 2537 โครงการสมุนไพรฯ ได้หาทุนสนับสนุนการวิจัยของ ภกญ.ฉวีวรรณ ม่วงน้อย (ดวงจร) หัวหน้าฝ่ายเภสัชกรรม โรงพยาบาลอู่ทอง จ.สุพรรณบุรี ที่ทำการศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิผลของหญ้าดอกขาวกับยาหลอกในการลดการสูบ บุหรี่ พบว่า หญ้าดอกขาวสามารถลดการสูบบุหรี่ลงได้มากกว่ากลุ่มควบคุม รายงานนี้ทำให้โรงพยาบาลหลายแห่งนำหญ้าดอกขาวไปใช้กันอย่างแพร่หลาย งานวิจัยชิ้นนี้เป็นการศึกษาสมัยใหม่ครั้งแรกของโลกเกี่ยวกับการใช้หญ้าดอก ขาวเพื่อลดความอยากบุหรี่
ต่อมาในปี 2547 มีการจดสิทธิบัตรในอเมริกา โดยนักวิทยาศาสตร์ญี่ปุ่น ที่ใช้สารสกัดหญ้าดอกขาวใส่ในก้นกรองบุหรี่เพื่อลดความอยากสูบบุหรี่ จึงน่าดีใจที่คนไทยมีโอกาสช่วยชาวโลกในการเลิกบุหรี่
ใน ประเทศไทย ได้มีการศึกษานำร่องการใช้ประโยชน์จากหมอน้อยในการนำมาช่วยเลิกบุหรี่ (smoking cassation) โดยทีมวิจัย รศ.ดร.ภก.ศุภกิจ วงศ์วิวัฒนนุกิจ ในกลุ่มคนที่ติดบุหรี่ที่สถาบันธัญญารักษ์ จังหวัดปทุมธานี ภายใต้การสนับสนุนจากเครือข่ายวิชาชีพเภสัชกรรมเพื่อการควบคุมการบริโภคยา สูบ และ สสส. พบว่าสามารถช่วยลดจำนวนคนสูบบุหรี่ได้ดี และพบว่าสมุนไพรหญ้าดอกขาวในรูปแบบการนำไปเคี่ยว ใช้ในลักษณะอมแล้วดื่มก่อนการสูบบุหรี่ทุกครั้ง มีฤทธิ์ที่เด่นชัดคือ หลังการอมแล้วจะทำให้รสชาติของบุหรี่เปลี่ยนไปทันทีหลังการใช้ครั้งแรกและ ครั้งต่อ ๆ ไป ทำให้ไม่อยากสูบบุหรี่ในที่สุด และลดจำนวนมวนบุหรี่ที่สูบต่อวันได้อย่างรวดเร็วภายใน 1-2 สัปดาห์ ไม่ว่าจะสูบหนักหรือเบามาก่อนก็ตาม
จากงานวิจัยพบว่า หาก ใช้ติดต่อกันนาน 2 เดือน สามารถช่วยลดอัตราการสูบบุหรี่ได้ถึง ร้อยละ 60 และหากใช้ร่วมกับการออกกำลังกาย จะสามารถช่วยลดอัตราการสูบบุหรี่ลงได้ถึงร้อยละ 62 และที่สำคัญช่วยทำให้คนเลิกบุหรี่ได้ถึงร้อยละ 60-70 หากใช้ร่วมกับการออกกำลังกาย
ผลประโยชน์ที่ได้จากการใช้สมุนไพรหญ้าดอกขาวในรูปแบบเคี่ยว นอกเหนือจากจะทำให้เลิกบุหรี่แล้ว ยังมีสมรรถภาพทางกายที่ดีขึ้น เลือดจะมีคุณสมบัติในการต้านอนุมูลอิสระเพิ่มขึ้น ทำให้ปริมาณก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ที่คั่งค้างในปอดลดลงอย่างเห็นได้ชัด และที่สำคัญมีผลข้างเคียงในการเลิกบุหรี่ เช่น กระวนกระวาย สมาธิแปรปรวน หรือหงุดหงิดน้อยมาก
ในวัฒนธรรมอีสาน ใครตกต้นไม้ ควายชน รถชน จะต้องนำตัวไปย่างไฟ โดยใช้สมุนไพรและวิธีการย่างที่ได้กล่าวไปแล้ว เพื่อให้เลือดกระจายตัว มิเช่นนั้นจะมีเลือดคั่งค้าง ทำให้ร่างกายไม่แข็งแรง และเกิดโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ ตามมา แต่ยายผาด ชิดทิด หมอยาเมืองเลย บอกว่ามีสมุนไพรชนิดหนึ่งที่ชื่อว่า "ยาไม่ต้องย่าง" ซึ่งเมื่อต้มกินแล้ว ก็ไม่จำเป็นต้องย่าง เมื่อได้ยินชื่อยาตัวนี้ครั้งแรก ต้องทวนกับแม่หมอถึง 2-3 ครั้ง เพื่อให้แน่ใจว่ามียาชื่อนี้จริง ๆ พอยายผาดไปชี้ต้นให้ดู ก็พบว่าเป็นหญ้าดอกขาวนั่นเอง ซึ่งงานศึกษาวิจัยก็พบว่า หญ้าดอกขาวมีฤทธิ์ลดการอักเสบเป็นสรรพคุณเด่นอย่างหนึ่ง
ยาอดบุหรี่ชาวบ้าน โรงพยาบาลสานต่อ
ประสบการณ์ชาวบ้านยังใช้หญ้าดอกขาวแก้อาการติดบุหรี่ เพราะกินแล้วจะทำให้เหม็นบุหรี่และไม่อยากสูบอีก
ในปี 2531 โครงการสมุนไพรเพื่อการพึ่งตนเอง (ปัจจุบันคือมูลนิธิสุขภาพไทย) ได้นำประสบการณ์การใช้หญ้าดอกขาวนี้มาเผยแพร่ จนได้รับความสนใจอย่างมาก ต่อมาในปี 2537 โครงการสมุนไพรฯ ได้หาทุนสนับสนุนการวิจัยของ ภกญ.ฉวีวรรณ ม่วงน้อย (ดวงจร) หัวหน้าฝ่ายเภสัชกรรม โรงพยาบาลอู่ทอง จ.สุพรรณบุรี ที่ทำการศึกษาเปรียบเทียบประสิทธิผลของหญ้าดอกขาวกับยาหลอกในการลดการสูบ บุหรี่ พบว่า หญ้าดอกขาวสามารถลดการสูบบุหรี่ลงได้มากกว่ากลุ่มควบคุม รายงานนี้ทำให้โรงพยาบาลหลายแห่งนำหญ้าดอกขาวไปใช้กันอย่างแพร่หลาย งานวิจัยชิ้นนี้เป็นการศึกษาสมัยใหม่ครั้งแรกของโลกเกี่ยวกับการใช้หญ้าดอก ขาวเพื่อลดความอยากบุหรี่
ต่อมาในปี 2547 มีการจดสิทธิบัตรในอเมริกา โดยนักวิทยาศาสตร์ญี่ปุ่น ที่ใช้สารสกัดหญ้าดอกขาวใส่ในก้นกรองบุหรี่เพื่อลดความอยากสูบบุหรี่ จึงน่าดีใจที่คนไทยมีโอกาสช่วยชาวโลกในการเลิกบุหรี่
ใน ประเทศไทย ได้มีการศึกษานำร่องการใช้ประโยชน์จากหมอน้อยในการนำมาช่วยเลิกบุหรี่ (smoking cassation) โดยทีมวิจัย รศ.ดร.ภก.ศุภกิจ วงศ์วิวัฒนนุกิจ ในกลุ่มคนที่ติดบุหรี่ที่สถาบันธัญญารักษ์ จังหวัดปทุมธานี ภายใต้การสนับสนุนจากเครือข่ายวิชาชีพเภสัชกรรมเพื่อการควบคุมการบริโภคยา สูบ และ สสส. พบว่าสามารถช่วยลดจำนวนคนสูบบุหรี่ได้ดี และพบว่าสมุนไพรหญ้าดอกขาวในรูปแบบการนำไปเคี่ยว ใช้ในลักษณะอมแล้วดื่มก่อนการสูบบุหรี่ทุกครั้ง มีฤทธิ์ที่เด่นชัดคือ หลังการอมแล้วจะทำให้รสชาติของบุหรี่เปลี่ยนไปทันทีหลังการใช้ครั้งแรกและ ครั้งต่อ ๆ ไป ทำให้ไม่อยากสูบบุหรี่ในที่สุด และลดจำนวนมวนบุหรี่ที่สูบต่อวันได้อย่างรวดเร็วภายใน 1-2 สัปดาห์ ไม่ว่าจะสูบหนักหรือเบามาก่อนก็ตาม
จากงานวิจัยพบว่า หาก ใช้ติดต่อกันนาน 2 เดือน สามารถช่วยลดอัตราการสูบบุหรี่ได้ถึง ร้อยละ 60 และหากใช้ร่วมกับการออกกำลังกาย จะสามารถช่วยลดอัตราการสูบบุหรี่ลงได้ถึงร้อยละ 62 และที่สำคัญช่วยทำให้คนเลิกบุหรี่ได้ถึงร้อยละ 60-70 หากใช้ร่วมกับการออกกำลังกาย
ผลประโยชน์ที่ได้จากการใช้สมุนไพรหญ้าดอกขาวในรูปแบบเคี่ยว นอกเหนือจากจะทำให้เลิกบุหรี่แล้ว ยังมีสมรรถภาพทางกายที่ดีขึ้น เลือดจะมีคุณสมบัติในการต้านอนุมูลอิสระเพิ่มขึ้น ทำให้ปริมาณก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ที่คั่งค้างในปอดลดลงอย่างเห็นได้ชัด และที่สำคัญมีผลข้างเคียงในการเลิกบุหรี่ เช่น กระวนกระวาย สมาธิแปรปรวน หรือหงุดหงิดน้อยมาก
สารออกฤทธิ์ในหญ้าดอกขาว
ด้านสารออกฤทธิ์ พบว่าในแต่ละส่วนของหญ้าดอกขาวมีสาระสำคัญที่แตกต่างกัน โดยที่โดดเด่นคือ ใบ จะมีฤทธิ์ในการต้านอนุมูลอิสระโดยรวม (total antixidant capacity) ที่สูงที่สุด โดยมีสารประเภท ฟีนอลิก (total phenolics) และสารกลุ่มคาเทชิน (catechin) ฟลาโวนอยด์ (flavonoid) ไอโซฟลาโวน (isoflavone)
นอกจากนี้แล้ว สิ่งที่สำคัญที่อาจเป็นคำตอบของสมุนไพรหญ้าดอกขาวในการช่วยเลิกบุหรี่คือ ในสารสกัดหยาบจากใบและดอกที่ได้จากการเคี่ยวมีสาระสำคัญคือ นิโคติน (nicotine) ในปริมาณต่ำ
ดัง นั้น กลุ่มคนที่สูบบุหรี่ที่ค่อย ๆ เลิกบุหรี่ได้โดยไม่มีอาการข้างเคียงนั้น อาจเป็นผลมาจากมีการทดแทนของสารนิโคตินในกระแสเลือดไม่ให้ขาดหายไปทันที แต่อย่างไรก็ตามการเลิกบุหรี่ที่ดีที่สุด นอกจากการใช้สมุนไพรหญ้าดอกขาว แล้ว ต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรมโดยหันไปออกกำลังกาย ร่วมกับความตั้งใจเพื่อตนเองหรือบุคคลที่คุณรักจะช่วยเสริมทำให้เลิกบุหรี่ ได้สมบูรณ์แบบยิ่งขึ้น
สำหรับการศึกษาความปลอดภัยพบว่า หญ้าดอกขาวเป็นสมุนไพรที่มีความปลอดภัยสูง หลายแห่งได้มีการพัฒนาหญ้าดอกขาวในรูปแบบชาชงให้สามารถใช้ประโยชน์กันได้ ง่ายขึ้น
ด้านสารออกฤทธิ์ พบว่าในแต่ละส่วนของหญ้าดอกขาวมีสาระสำคัญที่แตกต่างกัน โดยที่โดดเด่นคือ ใบ จะมีฤทธิ์ในการต้านอนุมูลอิสระโดยรวม (total antixidant capacity) ที่สูงที่สุด โดยมีสารประเภท ฟีนอลิก (total phenolics) และสารกลุ่มคาเทชิน (catechin) ฟลาโวนอยด์ (flavonoid) ไอโซฟลาโวน (isoflavone)
นอกจากนี้แล้ว สิ่งที่สำคัญที่อาจเป็นคำตอบของสมุนไพรหญ้าดอกขาวในการช่วยเลิกบุหรี่คือ ในสารสกัดหยาบจากใบและดอกที่ได้จากการเคี่ยวมีสาระสำคัญคือ นิโคติน (nicotine) ในปริมาณต่ำ
ดัง นั้น กลุ่มคนที่สูบบุหรี่ที่ค่อย ๆ เลิกบุหรี่ได้โดยไม่มีอาการข้างเคียงนั้น อาจเป็นผลมาจากมีการทดแทนของสารนิโคตินในกระแสเลือดไม่ให้ขาดหายไปทันที แต่อย่างไรก็ตามการเลิกบุหรี่ที่ดีที่สุด นอกจากการใช้สมุนไพรหญ้าดอกขาว แล้ว ต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรมโดยหันไปออกกำลังกาย ร่วมกับความตั้งใจเพื่อตนเองหรือบุคคลที่คุณรักจะช่วยเสริมทำให้เลิกบุหรี่ ได้สมบูรณ์แบบยิ่งขึ้น
สำหรับการศึกษาความปลอดภัยพบว่า หญ้าดอกขาวเป็นสมุนไพรที่มีความปลอดภัยสูง หลายแห่งได้มีการพัฒนาหญ้าดอกขาวในรูปแบบชาชงให้สามารถใช้ประโยชน์กันได้ ง่ายขึ้น
ปัจจุบัน ชาหญ้าดอกขาวถูกบรรจุอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. 2555 ในส่วนยาพัฒนาจากสมุนไพร สำหรับลดความอยากบุหรี่ ใน รูปแบบชง (รพ.) กินครั้งละ 2 กรัม ชงน้ำร้อนประมาณ 120-200 มิลลิลิตร หลังอาหาร วันละ 3-4 ครั้ง ในบางรายจะมีอาการ ปากแห้ง คอแห้ง และควรระวังการใช้ในผู้ป่วยโรคหัวใจ และโรคไตเนื่องจากยาหญ้าดอกขาวมีโพแทสเซียมสูง
ล่าสุด นพ.นรา นาควัฒนานุกูล อธิบดีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ได้กล่าวถึงแนวทางการนำสมุนไพรหญ้าดอกขาวมาใช้เพื่อการอดบุหรี่ว่า หลังจากที่มีการรณรงค์ให้ประชาชนตระหนักถึงพิษภัยของบุหรี่ด้วยกลยุทธ์ต่างๆ ทั้งด้านกฎหมายและด้านสังคม มีวิธีการหลากหลายที่จะช่วยให้ผู้ต้องการอดบุหรี่ได้ใช้กัน หนึ่งในหลายวิธีนั้นคือ การนำสมุนไพรหญ้าดอกขาวมาผลิตเป็นชาสมุนไพรชงดื่ม เพื่อลดอาการอยากบุหรี่ของคนที่ติดบุหรี่
